Hepimiz rüyalarımızda sembollerle karşılaşırız; bir yılan, bir ev, bir kuyu, bir yolculuk ya da bir hayvan… Bu imgeler ilk bakışta sıradan görünebilir. Oysa onlar bilinç dışımızın bize gönderdiği özel işaretlerdir. Çünkü semboller yalnızca zihinsel bir anlam taşımaz; ruhun dilidir. Bilinç ile bilinçdışı arasında bir köprü kurar ve içsel gerçekliğimizi görünür hale getirir.
Carl Gustav Jung, sembolü şöyle tanımlar: “Sembol, bilinmeyeni tanıdık hale getirme çabasıdır.” Bu yüzden bir sembol yalnızca temsil değildir, ruhsal bir gerçeklik taşır; bizde duygu uyandırır, çağrışım yaratır, bazen de bizi derinden sarsabilir. Rüyalar bu sembollerin en yoğun göründüğü alandır. Gündüz zihnimiz bastırsa da gece rüyalarda psişe, kendi dilinde konuşmaya başlar.
O halde bir sembolün etkisini nasıl fark ederiz? Bilinç dışı bize sembollerini çoğunlukla rüyalar aracılığıyla, ani etkilenmeler yoluyla, sanatta beliren imgelerle ya da bedensel semptomlarla gönderir. Duygusal olarak nedenini bilmediğimiz şekilde etkilendiğimiz ya da rahatsız olduğumuz imgeler aslında bize bilinç dışımızın sesini duyurur. Rüyalarımızda tekrar eden figürler, hayatımızda sürekli karşımıza çıkan imgeler veya belli nesnelere karşı hissettiğimiz güçlü çekim, bilinçdışının bizimle konuşma yollarıdır. Bir sembol bizde tekrar eden çağrışımlar, arzular ya da korkular uyandırıyorsa, bu durum içimizde dikkate alınması gereken bir sürecin başladığını gösterir.
Arketipler ve arketipsel semboller bu süreçte temel rol oynar. Arketipler insanlığın ortak bilinç dışında var olan evrensel kalıplardır. Doğrudan görünmezler; rüyalarda imgeler aracılığıyla bize ulaşırlar. Anne arketipi rüyada bir rahim, bir toprak, bir ana tanrıça ya da çocukluk evimizin sıcaklığı şeklinde belirebilir. Kahraman arketipi bir yolculuk, bir araba, bir savaş ya da bir dağa tırmanma olarak karşımıza çıkabilir. Arketipsel sembol, işte bu arketipin bilinçte görünür hale gelmiş şeklidir. Rüyaların en çarpıcı tarafı, sembolleri sadece göstermekle kalmayıp, bizi onlarla yüzleşmeye davet etmesidir. Rüyada karşımıza çıkan orman, bilinçdışının derinlerine inme çağrısı olabilir. Bir kuyu, bastırılmış duygularımızın ve içsel potansiyelimizin kaynağıdır. Bir köpek sadakati, koruyucu içgüdüyü ya da bazen saldırgan gölge yönleri sembolize eder. Bu imgeler kişisel deneyimimizle birleşerek bizde güçlü bir yankı uyandırır.
Bilinç dışındaki semboller fark edilmediklerinde gölge gibi çalışır. Yani bizi farkında olmadan yönlendirirler. Rüyalarımıza sızar, ilişkilerimizde seçimlerimizi belirler, bazen de açıklayamadığımız dürtülerimizin kaynağı olurlar. Jung bu durumu şöyle açıklar: “Bilinçli hale getirilmeyen şey, kader olarak yaşanır.” Örneğin, bir rüyada tekrar eden “ev” imgesi çoğu zaman kişisel köklerimize, aile bağlarımıza ya da içsel benliğimizin “barınağına” işaret eder. Ama bu ev bazen huzurlu, bazen tehditkâr görünebilir. Çünkü semboller tek boyutlu değildir; hem ışığı hem gölgeyi içinde taşırlar. Sembolü tanımazsak, onunla özdeşleşiriz ya da onu başkalarına yansıtırız. İçimizdeki tehdit hissini dışarıdaki birine atfeder, orada görürüz. Ya da ondan kaçar, bastırmaya çalışırız. Fakat bu durumda da semptomlarla, kaygılarla veya hayatımızda tekrar eden döngülerle karşılaşırız.
Dış dünyada olduğu gibi rüyalarda da belli imgeler bizi çeker ya da iter. Bu çekim, psişemizde karşılığı olan içeriklerin harekete geçtiğini gösterir. Bir rüyada gördüğümüz ayna, benlik arayışımıza işaret eder; yılan dönüşüm ihtiyacını hatırlatır; bir yıkılmış ev, yaşamda kökten bir değişime işaret edebilir. Bu semboller bize “artık bir şey fark etmelisin” der. Çünkü bilinçdışı, entegrasyon için hazır hale gelmiş bir içeriği bilince taşımaktadır.
Bir sembolün rüyada belirmesi, bireyleşme sürecinde bir eşiğe gelindiğinin göstergesidir. Kimi zaman gölgemizle yüzleşmeye, kimi zaman maskelerimizin kırılmasına, kimi zaman da yeni bir bilinç düzeyine geçmeye davet eder. Rüyalar bu yüzden yalnızca gece yaşadığımız görüntüler değil, psişenin bilince açtığı kapılardır.
Semboller bizi etkiler çünkü onlar yalnızca anlam taşımaz, aynı zamanda enerji taşır. Bilinç dışında kaldıklarında bizi yönetirler, kaderimizi şekillendirirler. Ama bilinçli farkındalıkla onlara yaklaştığımızda, gizli, kadim bilgiyi açığa çıkarır ve içsel dönüşümün kapılarını aralarlar. Arketip, tüm insanlığın ortak psişik mirasıdır. Sembol ise o mirasın bizimle özel bir dilde konuşma biçimidir.
Kendi rüyalarımızın arketipsel çevirisini yapabilmek, bilinç dışımızın bize açtığı yolculuğa adım atmaktır. Rüyalar aracılığıyla hem gölgemizi hem ışığımızı görür, semboller sayesinde içsel bütünlüğe doğru ilerleriz. Çünkü semboller yalnızca psişeyi değil, yaşamın kendisini de dönüştürme gücüne sahiptir.